Machcewicz Jan, krypt. J. M. (1892–1923), inżynier elektryk, radiotechnik, porucznik W. P. Ur. 29 X w Tepliku niedaleko Humania na Podolu, był synem Ignacego, lekarza ordynacji Teplicko-Sitkowieckiej Potockich, oraz Józefy z Kotaszewiczów. W r. 1911 ukończył ze złotym medalem gimnazjum filologiczne w Żytomierzu, po czym odbył studia na Wydziale Elektromechanicznym Politechniki w Petersburgu, gdzie specjalizował się w dziedzinie radiotelegrafii, 2 IX 1918 obronił pracę dyplomową Sieć radiotelegraficzna na terenie Królestwa Polskiego i centralna radiostacja w Warszawie i uzyskał tytuł inżyniera elektryka. W czasie studiów brał czynny udział w pracach Stowarzyszenia Studentów Polaków Politechniki Petersburskiej (m. in. w kole samokształceniowym, kółku sanitariuszy i klubie akademickim «Zgoda»), był przewodniczącym filii politechnicznej Ogólnostudenckiej Kasy Polskiej, a po powrocie do kraju należał do Koła Politechników Petersburskich w Warszawie.
Na początku 1919 r. przybył M. do Warszawy i rozpoczął pracę w charakterze urzędnika cywilnego w Sekcji Elektrotechnicznej Min. Spraw Wojskowych, a następnie kierownika Wojskowych Warsztatów Radiotelegraficznych oraz zastępcy kierownika Centralnych Zakładów Radiotelegraficznych; równocześnie pełnił obowiązki kierownika Wojskowego Laboratorium Telegraficznego. Na stanowiskach tych wykazał duży zasób wiedzy radiotechnicznej. Wkrótce objął kierownictwo Zakładu Badania Sprzętu Łączności zlokalizowanego przy Politechnice Warszawskiej, przeszedł kilkutygodniowy kurs przeszkolenia wojskowego w Szkole Podchorążych Piechoty w Warszawie w r. 1921, uzyskał nominację na porucznika Wojsk Łączności i został wcielony do 1 p. Wojsk Łączności z przydziałem do Centralnych Zakładów Wojsk Łączności. Prowadził wykłady z teorii radiotelegrafii na paru kursach oficerskich, a od stycznia do listopada 1922 wykłady radiotechniki w szkole radiotelegraficznej, zorganizowanej przy współudziale wojska oraz Stowarzyszenia Radiotechników Polskich przy YMCA (Young Men’s Christian Association), w której został następnie kierownikiem. Wygłosił wiele odczytów na różne tematy z dziedziny radiotechniki. Na łamach czasopism fachowych, a zwłaszcza „Przeglądu Elektrotechnicznego” i „Przeglądu Radiotechnicznego”, opublikował znaczną ilość artykułów, sprawozdań, recenzji, notatek i wzmianek (często opatrzonych krypt. J. M.). Wydał kilka odrębnych prac, m. in. Radiotelegrafia i radiotelefonia (W. 1922), której drugie wydanie, opracowane wspólnie z Tadeuszem Hubertem, ukazało się pt. Zasady radiotelegrafii i radiotelefonii (W. 1929) oraz O czym radiotelegrafista wojskowy wiedzieć powinien (W. 1919, wspólnie z Januszem Groszkowskim). W rękopisie pozostawił kilka artykułów i referatów oraz nieukończoną pracę pt. Podręcznik radiotelegrafii i radiotelefonii (obszerny kurs radiotechniki), doprowadzoną mniej więcej do połowy. Wszystkie te prace cechowały przejrzystość, staranność i poprawność językowa.
W czerwcu 1919 uczestniczył M. w Zjeździe Elektrotechników Polskich w Warszawie, na którym założono Stowarzyszenie Elektryków Polskich (SEP). Dwa lata później na II Zjeździe SEP w Toruniu wygłosił referat pt. Współczesny rozwój komunikacji radiotelegraficznej w Polsce, z wnioskami o uruchomienie szkolnictwa radiotechnicznego oraz wydanie ustawy radiotelegraficznej, które weszły do uchwały zjazdu (streszczenie ogłoszono w „Przeglądzie Elektrotechnicznym” 1921 nr 20 s. 271). Pod koniec 1921 r. był współinicjatorem założenia Stowarzyszenia Radiotechników Polskich (SRP), wszedł do jego zarządu i pełnił obowiązki wiceprezesa. Z ramienia SRP był powołany do Państwowego Komitetu Radiotechnicznego, w którym brał udział w opracowaniu projektu przepisów wykonawczych normujących rozwój radiotelegrafii polskiej oraz był przewodniczącym podkomisji dla opracowania programów szkolnictwa radiotelegraficznego. W tych sprawach był też ekspertem w Min. Poczt i Telegrafów.
W związku z projektem obsadzenia katedry radiotechniki w nowo organizowanej Głównej Szkole Artylerii i Inżynierii w końcu 1922 r. został M. wydelegowany przez Sztab Generalny na roczny kurs radiotechniczny w École Supérieuer d’Électricité w Paryżu, gdzie 16 I 1923 zmarł na skutek komplikacji pogrypowych. Został pochowany na tamtejszym cmentarzu Nouveau Cimetière de Billancourt. Pokaźny zbiór wydawnictw fachowych po śmierci M-a otrzymało w darze od jego rodziny Stowarzyszenie Radiotechników Polskich. Pamięci M-a poświęcił Janusz Groszkowski swą książkę pt. „Lampy katodowe” (W. 1925). Ok. 1930 r. istniał krótko w Warszawie amatorski Radioklub im. Machcewicza.
Z małżeństwa zawartego 4 XI 1919 z Janiną z Przybylskich pozostawił M. córkę Janinę Magdalenę, po mężu Ordonową (ur. 1920).
Fot. w Muz. Techn. w W. (w sali radiotechniki, na planszy pionierów radiotechniki w Polsce); – Bibliografia polskich wydawnictw technicznych za pierwsze dziesięciolecie niepodległości (1918–1928), W. 1929 s. 127; Katalog Komisji Wydawniczej Tow. Bratniej Pomocy Studentów Politechniki Warszawskiej, W. 1935 s. 28; – Cegiełki wawelskie, Kr. 1972; Gospodarka elektryczna w Polsce, W. 1923 s. 195, 198, 199; Historia Stowarzyszenia Elektryków Polskich 1919–1959, W. 1959 s. 33; Kwiatkowski M., Początki radia w Polsce, Najnowsze Dzieje Pol., Mater. i Studia z okresu 1914–1939, W. 1966 X 6, 8; tenże, Studia z historii radiofonii polskiej, W. 1967 s. 9, 11, 55 (mszp. powielany, Wyd. Pol. Radio i Telewizja); Miszczak S., Historia radiofonii i telewizji w Polsce, W. 1972; – „Biul. Muz. Techn. i Przemysłu” 1939 nr 7 s. 68; „Dzien. Rozkazów Wojsk.” 1919 nr 68 poz. 2199; „Kur. Warsz.” 1923 nr 22 wyd. wieczorne s. 7, nr 56 s. 12 (nekrolog); „Pol. Czerwony Krzyż” 1929 nr 1, 2; „Pol. Zbrojna” 1921 nr 9 s. 3; „Przegl. Elektrotechn.” 1921 nr 20 s. 271, nr 21 s. 276, 281, 1922 nr 10 s. 159, nr 19 s. 300, nr 24 s. 375; „Przegl. Radiotechn.” 1923 nr 3 s. 9–10 (fot., wspomnienie pośmiertne, bibliogr.), nr 4 s. 16, nr 5 s. 19 (nekrolog), 1925 nr 7–8 s. 31, 1926 nr 9–10 s. 33, 34, 35, 1929 nr 7–8 s. 20; „Radioamator” 1958 nr 8 s. 30; – Archives d’École Supérieure d’Électricité Paris: Akta studenckie sekcji radiotelegrafii, sesja VIII, 1922–3; Centr. Arch. Wojsk.: Akta personalne t. 4790; – Stowarzyszenie Studentów Polaków Politechniki Petersburskiej. Szkic historyczny 1902–1918, W. 1939 s. 43, 50, 52, 59, 60, 61, 72, 77 zał. 4 s. 6 (mszp. powielony, w posiadaniu Zbigniewa Tyszki w W.); – Informacje prof. Janusza Groszkowskiego i żony M-a Janiny.
Jerzy Kubiatowski